Uit “De bevrijding van Velsen van uur tot uur”

Bijschrift foto: Santpoorters op de Rijksweg begroeten met uitzinnige vreugde de bevrijders, die met hun trucks langzaam de Broekbergerlaan indraaien. Links op de achtergrond is nog juist de ondergelopen polder de Velserbroek zichtbaar. (uit “De bevrijding van Velsen van uur tot uur”)

HERSTEL

In de weken die volgden ging de afvoer van de Duitsers met dagelijkse regelmaat voort, tot medio juni 1945 het overgrote deel van het voormalige bezettingsleger Nederland had verlaten. In IJmuiden bleven de gehele zomer nog Duitse soldaten bezig met opruimingswerkzaamheden, nu in hoofdzaak ondergebracht in het barakkenkamp aan de duinrand.

Toen de functie van IJmuiden als ‘verzamelbasis’ op haar eind begon te lopen en het Canadese Expeditieleger haar troepen geleidelijk uit de bevrijde gebieden terugtrok, verwisselden de beide Canadese eenheden, het Royal Canadian Regiment en het Hastings & Prince Edward Regiment, de gemeente Velsen voor een locatie in ’t Gooi, ter voorbereiding op hun repatriëring naar Canada. Een grootscheeps afscheid op het H.B.S.-terrein trok duizenden belangstellenden. Voor Velsen eindigde de ‘Canadese tijd officieel met de hartelijke woorden waarmee lieutenant-colonel Reid en luitenant-colonel Renison gemeentebestuur en inwoners dankten voor de genoten gastvrijheid.

Toezicht op de Duitse krijgsgevangenen werd nadien uitgeoefend door het Britse Royal Berkshire Regiment en de Royal Navy, in nauwe samenwerking met Nederlandse marine-detachementen. Militair Gezag nam in die overgangsperiode tijdelijk het burgerlijk bestuur waar en overal in den lande vonden zuiveringen plaats, waarbij de uit de inmiddels ontbonden B.S. voortgekomen Politieke Opsporingsdienst (P.O.D.) zich uitermate actief betoonde al dan niet tot tevredenheid van de burgerij.

Langzamerhand werd het openbare leven weer normaal. Midden zomer ’45 leverde de voedselsituatie geen problemen meer op en begonnen de nare herinneringen te vervagen.

Nog eenmaal werd men op gewelddadige wijze aan de oorlog herinnerd toen op een stralende namiddag in juni Velsen werd opgeschrikt door een zware ontploffing, die op diverse punten in de gemeente aanzienlijke glasschade veroorzaakte. Boven het duinterrein achter Driehuis-Westerveld kolkten dikke rookwolken omhoog en tijdens enkele volgende explosies, nauwelijks minder hevig dan de eerste, vlogen roodgloeiend projectielen in het rond. In het Slingerduin leek de hel Ios gebroken. De grote munitieopslagplaats, al gedurende de Duitse bezetting aangelegd en in de naoorlogse maanden nog steeds uitgebouwd, stond in lichterlaaie.

De gehele avond en nacht duurde de verschrikking. Krakend en knetterend gingen enorme voorraden springstoffen de lucht in, gelukkig zonder slachtoffers te maken. Was er sabotage in het spel geweest, onvoorzichtigheid, of had een spontane reactie de munitie tot ontbranding gebracht? Vanwege het feit dat zich destijds op meerdere plaatsen in Nederland dergelijke gebeurtenissen voordeden, vreesde men aanvankelijk het eerste. Men is er nooit achter gekomen. Toen de morgen aanbrak was het vuur uitgewoed, al bleef het duinterrein nog geruime tijd onbegaanbaar. De bevolking herademde; eens te meer prees men zich gelukkig dat de oorlog voorbij was, mogelijk nog meer bewust dan tevoren.

Meer en meer IJmuidenaren keerden terug in de woonwijken die gespaard waren gebleven. Langzamerhand won de vrolijke volksaard het van de triestheid van de omgeving. Tijdens buurtfeesten ter viering van de bevrijding danste men in de straten op wijsjes die vijf jaar lang verboden waren geweest. ‘You are my Sunshine’ en ‘Don’t Fence me in’ waren de onbetwiste tophits van die tijd. In augustus verschenen nieuwe geallieerde troepen in Velsen: kwieke, beweeglijke militairen van de Jewish Brigade: een uit Palestina afkomstige eenheid, die aan de gevechten in Italië had deelgenomen en vervolgens, in verband met Montgomery’s 21e Legergroep, enkele maanden als ‘Occupation Force’ in Duitsland dienst had gedaan. Na het vertrek van de Britten namen zij in Velsen de verantwoordelijkheid over de aldaar tewerkgestelde Duitse krijgsgevangenen over, een doortastend beleid voerend en zeer zelfbewust optredend.

Op allerlei plaatsen in de gemeente werden onder hun leiding herstelwerkzaamheden uitgevoerd. Duitse werkploegen spanden zich tot het uiterste in om een goed figuur te slaan, ruïnes slechtend, puinruimend en stenen bikkend; elk stuk bouwmateriaal dat nog bruikbaar was tot keurige stapels formerend. Aan ’t eind van de zomer begon IJmuiden er weer enigszins bewoonbaar uit te zien. Op vele punten namen noodwoningen de opengevallen plaatsen in en een groot deel van de vroegere bewoners was reeds teruggekeerd.

Het territorium van de Jewish Brigade omvatte een aanzienlijk oppervlak. Haar activiteiten strekten zich uit van Zandvoort tot Wijk aan Zee, het hoofdkwartier bevond zich in Bloemendaal. Bij het invallen van de herfst liep de taak van de militairen die er deel van uitmaakten ten einde. Tijdens de laatste maanden van hun verblijf kreeg een aantal van hen visserij-onderricht, dat hen bij de opbouw van hun eigen vaderland – de latere jonge slaat Israël – van pas zou komen. Kort daarop trok het gros huiswaarts, uitgezonderd degenen die nog tot medio 1946 een cursus volgden. Enkelen hadden hier te lande een levenspartner gevonden – hun Nederlandse echtgenote zou weldra nakomen. De laatste Duitsers waren al eerder weggezonden.

Aan het einde van het jaar, toen de situatie in Nederland zich redelijkerwijs had genormaliseerd, leken ook voor Velsen de ergste moeilijkheden achter de rug. Voor het eerst sedert lange tijd kon men weer denken aan een toekomst die perspectieven bood, al zouden de littekens in bepaalde woongebieden in IJmuiden nog lang zichtbaar blijven en die in de ziel van velen slechts moeizaam helen. Sommigen zouden nooit meer verdwijnen…. Maar dat mocht geen reden zijn bij de brokstukken van het verleden te blijven neerzitten. Er moest worden aangepakt, hersteld en OPGEBOUWD!

(Hoofdstuk 19 uit “De bevrijding van Velsen van uur tot uur” (1985) Auteurs: Siebe Rolle, Paul N.J. Steenbakker en Peter Veldheer)